h

Zijn de ZZP'ers een gevaar voor onze samenleving?

24 juni 2016

Zijn de ZZP'ers een gevaar voor onze samenleving?

De dagloners van de 21 ste eeuw!

Ondanks alle jubelverhalen over het vrije ondernemerschap kunnen veel zzp'ers amper rondkomen. En hollen ze onze samenleving uit.

In Nederland is er een explosieve groei van zzp'ers. De schaamteloosheid waarmee sommige

werkgevers - pardon, opdrachtgevers – hun groeiende macht op de arbeidsmarkt exploiteren.

Foto: frederik / gertsen

De zwakke onderhandelingspositie die een bepaalde groep werkzoekenden – pardon, ondernemers – daar tegenover stelt. En ten slotte, maar zeker niet minder belangrijk: het toedekken van deze misstand door opdrachtgevers, die daartoe slim gebruik maken van manipulatie en begripsvervaging.

De lobby van opdrachtgevers en belangenorganisaties van zzp'ers profiteert van het feit dat verschillende groepen werkenden die behalve hun zzp-label bij de Belastingdienst weinig tot niets met elkaar gemeen hebben, onder één noemer worden geschaard. De ict-specialist en de bedrijfsconsultant die hun opdrachtgevers voor het uitkiezen hebben en met gemak een paar ton per jaar vangen, heten zzp'ers. De toekomstige mkb'er die zijn startende eenmansbedrijfje zo snel mogelijk wil uitbouwen tot een onderneming mét personeel idem dito. Maar ook de pseudo-zelfstandigen in de bouw en de thuiszorg die zich tegen afbraaktarieven verhuren en nauwelijks kunnen rondkomen worden op deze grote hoop gegooid.

Foto: frederik / gertsen

De opdrachtgevers van zzp'ers proberen de arbeidsrechtelijke verpaupering van een steeds groter deel van de werkende bevolking te verhullen door deze paupers af te schilderen als vrije, ambitieuze ondernemers. Die opdrachtgevers zijn niet alleen bedrijven, maar ook (semi-) publieke instellingen. Zij hebben er alle belang bij de uitbuiting in sommige delen van de arbeidsmarkt te verdoezelen. Zij willen ook verdoezelen dat de overheid die uitbuiting faciliteert door het zzp-schap te subsidiëren. Het bedrijfsleven wil het steeds ruimere aanbod van goedkopere arbeiders niet in gevaar brengen. Ook de overheid profiteert als opdrachtgever van dat aanbod. Samen proberen ze dan ook de illusie in stand te houden dat een ploeterende arbeider die smeekt om werk eigenlijk een veelgevraagde bedrijfsconsultant is die soeverein zijn eigen zaakjes regelt.

Die opdrachtgevers zijn niet alleen bedrijven, maar ook (semi-) publieke instellingen. Zij hebben er alle belang bij de uitbuiting in sommige delen van de arbeidsmarkt te verdoezelen.

Propaganda

Daarbij hebben ze het grote geluk dat ook die arbeider zichzelf tegenover de buitenwereld liever als succesvolle ondernemer presenteert dan als krabbelaar op de bodem van de arbeidsmarkt. Niemand ziet zichzelf graag als verliezer of als machteloos. Mensen doen er alles aan om een positief zelfbeeld en het respect van hun omgeving te behouden. De zzp-propaganda maakt slim gebruik van de menselijke psychologie door de kansarmen voor te houden dat ze 'zelfstandig ondernemer' zijn ( klinkt goed, hè? ). De overbodige, want pleonastische, toevoeging 'zelfstandig' versterkt de positieve klank van het woord 'ondernemer' en daarmee de eigenwaarde van de afhankelijke zzp'er. Ironisch genoeg zou het stempel 'onzelfstandig ondernemer' voor deze groep veel accurater zijn. Want zeg nou zelf: niemand haalde het in zijn hoofd de veenarbeiders en dokwerkers uit de 19de eeuw als 'zelfstandig ondernemer' te omschrijven. Deze kerels verzamelden zich elke ochtend op de turfvelden en in de havens, in de hoop dat werkgevers hen uit de rij zouden pikken. Als ze geluk hadden konden ze tijdelijk voor een hongerloon aan het werk, maar werkloosheid lag altijd op de loer. Die goedkope, rechteloze arbeiders noemden we dagloners. De dagloners van de 21ste eeuw noemen zichzelf zzp'er.

Foto: frederik / gertsen

De promotie van het zzp-schap door werkgevers is een trend. Ton Schoenmaeckers, manager beleidsteam sociale zaken bij VNO-NCW, schrijft op de website van de werkgeversorganisatie:'Het voor eigen rekening en risico aan de slag gaan, dát is wat ondernemers kenmerkt. En over dat kenmerk beschikken ook zzp'ers. Zij zijn als ondernemers een bron van economische dynamiek en groei. Dus zouden we zelfstandigen zonder personeel moeten koesteren.'

Opdrachtgevers en zzp'ers staan in het maatschappelijke debat over de toename van het aantal zzp'ers schouder aan schouder. Zij zijn eensgezind in hun afkeer van de overheid en de traditionele vakbonden. Het Platform Zelfstandige Ondernemers, een van de grootste belangenorganisaties voor zzp'ers, werkt innig samen met VNO-NCW en MKB-Nederland, de belangenclubs van de opdrachtgevers van zzp'ers. De drie organisaties delen in Den Haag zelfs een gebouw.

Stockholmsyndroom

De onderdrukten trekken dus samen met hun onderdrukkers op tegen degenen die hun meer rechten willen geven, zoals een betaalbare arbeidsongeschiktheidsverzekering en pensioenregeling. Want nee zeg, dat willen de zzp'ers niet. Zij willen net als de opdrachtgevers zo min mogelijk betaalverplichtingen. Dat betekent: geen volksverzekeringspremie betalen, weinig belasting afdragen en zeker geen verplichte pensioenopbouw. Want ze hebben niet voor niks gekozen voor de vrijheid van het ondernemerschap! Ze werken immers voor eigen rekening en risico! Het lijkt verdorie wel of zzp'ers met een zwakke positie op de arbeidsmarkt aan het stockholmsyndroom lijden.

Goedverdienende zzp'ers hebben vaak een libertaire inslag (anti-overheid, ieder voor zich) en willen om die reden niet bijdragen aan het sociale stelsel. Zij kunnen van hun verdiensten voldoende sparen voor hun pensioen en zijn prima in staat zelf een arbeidsongeschiktheidsverzekering af te sluiten. Maar de reden dat slechtbetaalde zzp'ers geen verplichte premies willen betalen is ronduit pathetisch: dat kan er niet af, van hun karige verdiensten.

ZZP populatie groeit als kool

Het CBS telde in 1996 ruim 330 duizend zzp'ers en inmiddels staat de teller in het jaar 2016 op ruim 1,2 miljoen. 'Als het beleid niet verandert, stijgt het aandeel zzp'ers van mannen naar ruim 20 procent in 2030' en van vrouwen naar 10 procent volgens CBS.

In januari 2015 opperde de Autoriteit Financiële Markten, de consumentenwaakhond voor de financiële sector, dat er een verplicht pensioen moet komen voor zzp'ers. De schrikreacties van zzp'ers onder dat nieuwsbericht zijn veelzeggend:

Ik kan van mijn bedrijf niet leven, daar is het inkomen van mijn partner voor. Als ik van het kleine beetje dat ik overhoud ook nog dit soort kosten moet betalen, blijft er helemaal niets over', reageert zzp'er Jetske Masmeijer.

Zzp'er Peter Douven valt haar bij: 'Volgens mij denken de heren dat wij zzp'ers goud verdienen.'

En zzp'er 'ZKH Eén Oog' zegt: 'De ondernemer draagt toch al 21 procent btw af via de omzet en uitgaven? Mag er dan zoiets bestaan als de kleine voordeeltjes (zoals zelfstandigenaftrek) zodat zzp'ers nog een klein beetje kunnen blijven leven?'

Dat 'ik betaal toch al bakken btw'-argument zie je zzp'ers vaker gebruiken op internet. Het zou hilarisch zijn als het niet zo schrijnend was. Nee, beste zzp'er: de bedoeling van de btw is dat jouw opdrachtgevers die belasting betalen, niet jijzelf. Een échte ondernemer berekent daarom een opslag van 21 procent op zijn uurtarief door aan zijn klanten. Die btw-opslag sluist hij dan door naar de Belastingdienst. Zelf betaalt hij dus geen btw. Dat sommige zzp'ers in de veronderstelling verkeren dat ze dat wél doen, is veelzeggend. Waarschijnlijk betalen zij de btw inderdaad zelf. Hun afhankelijke positie tegenover hun opdrachtgevers belet hun de belasting door te berekenen.

Staatssteun voor ZZP'ers

Dankzij de belastingaftrek voor ondernemers is het belastbaar inkomen van zzp'ers veel lager dan dat van werknemers die bruto hetzelfde verdienen. Ze hebben recht op Zelfstandigenaftrek (7.280 euro per jaar ) en MKB-winstvrijstelling (14 procent aftrek op de winst). Beginners krijgen ook nog de eerste twee jaar de Startersaftrek (2.123 euro). Bovendien komen zzp'ers veel sneller in aanmerking voor zorg en huurtoeslag dan werknemers. Alleen al aan zorgtoeslag kan dat 865 euro schelen.

Aalmoezen

En nu komen we bij de kern van zaak. Slechtbetaalde zzp'ers verdienen zo weinig dat ze alleen kunnen rondkomen als ze niet of nauwelijks belasting en sociale premies betalen en als ze zorg en huurtoeslag ontvangen. Die aanzienlijke belastingvoordelen en toeslagen zijn cruciaal voor hun verdienmodel. Zonder zulke aalmoezen kan hun 'onderneming' niet voortbestaan. Eigenlijk moet het uurtarief van een zzp'er hóger zijn dan het loon van een werknemer in een soortgelijke functie, omdat de zzp'er meer risico

Foto: frederik / gertsen

neemt. Hij moet niet alleen zelf in zijn pensioen voorzien, maar ook een buffer aanleggen voor het geval hij werkloos of ziek wordt. Heel veel zzp'ers , vooral de laagbetaalden , laten dat na. Meer dan de helft van de zzp'ers heeft geen arbeidsongeschiktheidsverzekering. De helft van de zzp'ers zet niets opzij voor het pensioen en is dus na pensionering afhankelijk van de AOW (waar zzp'ers relatief weinig premie voor betalen, omdat ze zoveel aftrekposten hebben). Zzp'ers aan de onderkant van de arbeidsmarkt kunnen onder de kostprijs werken doordat ze hun riante fiscale aftrekposten en toeslagen gebruiken als aanvulling op hun inkomen. Doordat ze netto meer overhouden van hetzelfde bruto inkomen, kunnen ze minder vragen dan een werknemer. Het Centraal Planbureau berekende het verschil: een zzp'er houdt van elke euro die hij verdient 15 tot 25 cent meer over dan een werknemer. De 'zelfstandige onderneming' van de zzp'er krijgt dus behoorlijk wat staatssteun. De enorme subsidies op het zzp-schap verstoren de arbeidsmarkt. Het Eindrapport IBO Zelfstandigen zonder personeel zet de kostenvoordelen voor opdrachtgevers op een rij. Een werknemer die bruto het wettelijk minimumloon verdient is voor opdrachtgevers/werkgevers maar liefst 40 procent duurder dan een zzp'er die geen risico opslag voor werkloosheid en ziekte doorberekent aan zijn opdrachtgever. Een laagbetaalde zzp'er die deze kosten wel in zijn tarief meeneemt, is nog altijd 20 procent goedkoper dan zijn concurrent in loondienst. De kosten van een ontslagvergoeding zijn in deze berekening nog niet meegenomen. Geen wonder dat het voor werkgevers aantrekkelijk is vaste krachten te vervangen door freelancers. De ambtelijke werkgroep IBO die het fenomeen zzp'er vorig jaar onderzocht, zegt het zo: 'Zzp'ers met een slechte onderhandelingspositie zijn minder goed in staat verzekeringspremies en reserveringen voor bufferopbouw in hun tarieven te verdisconteren. Een laag niveau van getroffen voorzieningen bij deze zzp'ers komt dan voort uit noodzaak en kan een gevolg zijn van concurrentie op arbeidsvoorwaarden. Concurrentie op arbeidsvoorwaarden zou ertoe kunnen leiden dat het in sommige sectoren alleen nog mogelijk is om als zzp'er te werken. Er vindt in dat geval vervanging van werknemers plaats.'

Sneeuw

In enquêtes zeggen bedrijven meestal dat ze zzp'ers inhuren omdat ze 'behoefte aan flexibiliteit' hebben en 'omdat zzp'ers over specialistische kennis beschikken'. Minder dan 10 procent noemt

'zzp'ers zijn veel goedkoper' als reden. Enquêtes zijn echter gebaseerd op zelfrapportage en daarmee gevoelig voor sociaal wenselijke antwoorden. Bovendien: 'flexibele personeelsvoorziening' is een eufemisme voor 'van die mensen kan ik makkelijk weer af'. En specialistische kennis? Ruim een kwart van de zzp'ers zegt dat het werk dat ze nu doen qua inhoud en vaardigheden niet verschilt van het werk dat ze eerder in loondienst deden. Directeur Menno Kloostra van Detaned is daar heel open over. Hij runt een groot bemiddelingsbureau voor zzp'ers in de bouw, industrie en techniek. Op zijn website wijst hij de klanten op 'de zeer hoge cao lonen van personeel in vaste dienst'. Daaronder staat een rekenmodule waarmee opdrachtgevers kunnen uitrekenen hoeveel geld ze kunnen besparen door werknemers de deur te wijzen en te vervangen door zzp'ers. 'Doe de check en bereken uw voordeel.' Geen woord over 'flexibiliteit' en 'specialistische kennis'. 'Je hoeft toch ook niet te vermelden dat sneeuw wit is?', reageert Kloostra. 'Iedereen weet dat zzp'ers meer flexibiliteit bieden dan werknemers. En flexibel betekent goedkoop, dat zijn twee kanten van dezelfde medaille. Dat kostenaspect is voor onze klanten van doorslaggevend belang. Opdrachtgevers moeten ook een marge behalen, en dat gaat gemakkelijker met lage personeelskosten.' Kloostra wil desondanks wel even gezegd hebben dat hij geen gedwongen zzp'ers en schijnzelfstandigen kent. 'Dat een groot deel van de zzp'ers zou worden uitgebuit is onzin. Ik herken me daar totaal niet in. De vakbonden zien hun leden massaal weglopen en promoten dat verhaal om zieltjes te winnen.' Dat FNV-voorzitter Ton Heerts mede om die reden zo fanatiek de noodklok luidt over de zzp-hausse, valt niet uit te sluiten. Maar hij heeft daarnaast ook gewoon een punt. Voor de crisis van 2008 werden meer mensen zzp'er vanuit een kansrijke positie. Onder de nieuwe golf zzp'ers bevinden zich meer zwakke broeders, zoals 50-plussers die starten vanuit de bijstand of de WW. Bestaande zzp'ers merken dat hun tarieven onder druk staan. In 2013 zei bijna 17 procent van de zzp'ers 'ondergemiddelde' tarieven te rekenen. Slechts drie jaar eerder was dat nog zo'n 10 procent. Een op de zes zzp'ers leefde in 2012 onder de armoede grens. Van de werknemers met een vast contract was dat 2 procent.

Nederland het Amerika van Europa!

De explosieve groei van het aantal zzp'ers in Nederland is niet te verklaren uit de toegenomen internationale concurrentie op de arbeidsmarkt. Andere Europese landen hebben daar ook mee te maken, maar nergens groeit het aantal zzp'ers zo snel als hier. Het CPB trekt dan ook de conclusie dat de fiscale subsides het verschil verklaren. Het verschil in kosten tussen werknemers en zzp'ers is in Nederland simpelweg te groot. Het is het bedrijfsleven niet kwalijk te nemen dat het gezien de enorme kostenvoordelen liever zzp'ers inhuurt dan werknemers in dienst neemt. Bedrijven zijn

Foto: frederik / gertsen

geen liefdadigheidsinstellingen, die willen gewoon winst maken. De Zelfstandigenaftrek en Startersaftrek zijn niet alleen push-factoren (werkgevers duwen werknemers naar buiten omdat zzp'ers goedkoper zijn), maar ook pull-factoren. Voor 16 procent van de zzp'ers vormden die fiscale voordelen een van de redenen om zzp'er te worden. Door zzp'ers te subsidiëren stimuleert de overheid dus de wedloop naar de bodem op de arbeidsmarkt. Maar waar was die Zelfstandigenaftrek oorspronkelijk ook alweer voor bedoeld? Hij werd in 1975 ingevoerd om het ondernemerschap te bevorderen, omdat met name mkb-bedrijven veel werkgelegenheid scheppen. Door, inderdaad, mensen in dienst te nemen. Het aantal mkb-bedrijven groeit de laatste jaren echter nauwelijks meer. Inmiddels is meer dan de helft van de bedrijven ( 51 procent) die bij de Kamer van Koophandel staan ingeschreven een zzp-bedrijf. De Zelfstandigenaftrek is verworden tot een zzp-subsidie. De regeling is daarmee zijn oorspronkelijk doel totaal voorbijgeschoten. Zzp'ers zijn pseudo-ondernemers: de overgrote meerderheid heeft geen enkele ambitie om door te groeien en personeel aan te nemen. Van de in 2007 gestarte zzp'ers had na drie jaar slechts 3 procent een werknemer in dienst genomen. Dit percentage steeg daarna nauwelijks meer.

Zzp'ers vergroten de loon- en ontslagrisico's voor werknemers

Ho,ho, een zzp'er schept altijd minimaal één baan, namelijk zijn eigen, werpen zzp'ers dan tegen. Nou, niet per definitie. Niet als jij met je afbraakprijs iemand in loondienst het brood uit de mond stoot. Dan is er slechts sprake van verdringing. Verdringing van hoogwaardige banen met een fatsoenlijk loon en arbeidsrechtelijke bescherming door laagwaardige

Foto: frederik / gertsen

banen tegen een krepeertarief en zonder enige zekerheid. 'Doordat er steeds meer flexibele banen met een lagere loongroei bij komen, staan de reële beloningen onder druk, ondanks een toename van de arbeidsproductiviteit', schreef het (CBS) begin van het jaar 2016. De groei van het aantal zzp'ers drukt dus niet alleen de zzp-tarieven omlaag, maar ook de lonen van werknemers. Daarom is het zo irritant als zzp'e rs en hun belangenclubs zichzelf op de borst kloppen vanwege hun 'ondernemingszin', 'risicobereidheid' en 'onafhankelijkheid', waarbij ze werknemers minachtend wegzetten als laffe, initiatiefloze loonslaven. Ergerlijk zijn ook degenen die hoog van de toren blazen en de fiscale subsidies opeisen als een terechte compensatie voor het 'ondernemingsdrang', dat ze nemen. Realitycheck: met jouw individuele 'vrijheid' en 'ondernemingsdrang', beste zzp'er, vergroot je in de eerste plaats de loon- en ontslagrisico's voor werknemers. Op den duur gaat die ook ten koste van jezelf, want de prijs van arbeid daalt steeds sneller. De wereldwijde druk op de lonen leidt er nu al toe dat een steeds groter deel van de welvaart bij de bedrijven terechtkomt, ten koste van gewone gezinnen. In 1987 kwam nog 54 procent van het Nederlands bruto binnenlands product bij huishoudens terecht, in 2012 nog maar 45 procent. Het aandeel van het bedrijfsleven (en nee, zzp'ers worden daar door het CBS niet toe gerekend) groeide in die periode van 3 naar 10 procent.

Ratrace to the bottom of the sea

De Verenigde Staten zijn ons afschrikwekkende voorland. Als de ongebreidelde groei van het zzp-schap niet wordt ingedamp, werken hier straks ook hele volksstammen zzp'ers én werknemers 80 uur per week in drie verschillende baantjes om een caravan op een woonwagenkamp te kunnen betalen. Maar de gevolgen voor de samenleving zijn nog veel ernstiger, laat het Amerikaanse voorbeeld ons zien. Omdat zzp'ers zo weinig belasting betalen, verliest de overheid inkomsten. Die moet daardoor bezuinigen op belangrijke collectieve voorzieningen als gezondheidszorg, infrastructuur en onderwijs. Amerikanen betalen net als zzp'ers weinig belasting en premies. Daarom zijn veel wegen daar een gatenkaas, hebben miljoenen Amerikanen geen toegang tot de gezondheidszorg, zijn de openbare scholen van erbarmelijke kwaliteit en moeten veel bejaarde Amerikanen doorwerken tot ze erbij neervallen omdat ze geen pensioen hebben. Het individuele belang van zzp'ers (zo weinig mogelijk belasting betalen) gaat dus ten koste van het gezamenlijk belang van iedereen (betaalbare en goede basisvoorzieningen).

Deze ratrace gaat ook ten koste van de schijnbare winnaars, de vermogende ondernemers en beleggers. Als een steeds groter deel van de bevolking verarmt doordat het geen behoorlijk loon meer kan verdienen, gaat op den duur de hele economie naar de haaien. Werknemers en zzp'ers zijn namelijk ook consumenten. Nobelprijswinnaar en econoom Joseph Stiglitz betoogt dat de stagnerende koopkracht van de onder- en middenklasse en de inkomensongelijkheid tussen rijk en arm, belangrijke remmers zijn van de economische groei in westerse landen. Economen van de OESO en het IMF kwamen onlangs tot soortgelijke conclusies. De Startersaftrek en Zelfstandigenaftrek zetten belangrijke collectieve voorzieningen onder druk. De kinderen van zzp'ers gaan naar school, zzp'ers rijden over de rijkswegen en ontvangen kinderbijslag. Daarmee teren ze in feite op de zak van de 'loonslaven' die het grootste deel van deze voorzieningen betalen. Zzp'ers betalen minder AOW-premie dan werknemers, maar krijgen na hun pensionering wel een volledige AOW-uitkering. Zzp'ers willen niet verplicht worden tot het betalen van collectieve premies-ze zijn immmers 'ondernemers' die voor eigen rekening en risico werken maar vrouwelijke zzp'ers stappen wél naar het Europees Hof van Justitie om een collectief recht te eisen, namelijk een uitkering tijdens hun zwangerschap. Die zoveelste subsidie op het zzp-schap, de regeling Zelfstandig en Zwanger, wordt sinds 2008 uit de algemene middelen betaald. Oftewel: door alle belastingbetalers, en dat zijn vooral mensen in loondienst. De kosten van deze zwangerschapsvoorziening: 50 miljoen euro per jaar. Ook de zorg- en huurtoeslagen die slecht verdienende zzp'ers ontvangen worden voornamelijk opgebracht door hun concurrenten op de arbeidsmarkt, de werknemers. Ook goed verdienende zzp'ers betalen minder belasting dan werknemers, terwijl zij de fiscale voordeeltjes helemaal niet nodig hebben. De ambtelijke werkgroep IBO concludeert in zijn zzp-rapport: 'Er is geen goede reden waarom werkende zelfstandigen wel inkomensondersteuning krijgen en werknemers niet. De kans is groot dat zzp'ers die de inkomenssteun het meest nodig hebben deze mislopen, omdat zij beschikken over weinig onderhandelingsmacht. Het fiscale voordeel gaat dan via een laag zzp-tarief naar de opdrachtgever.'

Het neoliberalenbeleid betekent: Desastreuze gevolgen

De Zelfstandigenaftrek is de nieuwe hypotheekrenteaftrek. Ook die fiscale subsidie had perverse effecten, en ook daar werd al vroeg voor gewaarschuwd. Maar om electorale redenen (miljoenen huizenbezitters) durfde de politiek haar vingers niet te branden aan de afschaffing ervan. Hetzelfde dreigt nu te gebeuren met de zzp-subsidies. Het kabinet stopt alle kritische rapporten over die belastingvoordelen in een diepe la. Het wordt tijd dat de politiek stappen neemt!

Reactie toevoegen

(If you're a human, don't change the following field)
Your first name.
(If you're a human, don't change the following field)
Your first name.

Plain text

  • Geen HTML toegestaan.
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.

U bent hier